مانند فیلم‌های علمی-تخیلی، تکثیر گونه انسان در آزمایشگاه میسر شد. اما این دست‌آورد تا چه حد موفق است؟ آیا دانشمندان قادر به تکثیر گونه انسان خواهند بود؟ به جز مزایایش، این پیشرفت شگفت‌آور علم پزشکی چه خطراتی میتواند برای بشر با خود به همراه داشته باشد؟
کیتلین تیلی، گزارشگر سلامت از دیلی میل در مطلب زیر به آنچه تاکنون درباره این پیشرفت علمی منتشر شده است می‌پردازد.
دانشمندان برای اولین بار در جهان موفق به رشد مدل رویان مصنوعی انسان بدون استفاده از اسپرم، تخمک یا رحم در محیط آزمایشگاه شدند.
محققان موسسه علمی ویزمن (Weizmann) در اسرائیل از سلولهای بنیادی آزمایشگاهی، برای شبیه‌سازی رویان انسان استفاده کردند.
آن‌ها امیدوارند این کشف از نظر اخلاقی به دانشمندان اجازه دهد تا روزهای ابتدایی تشکیل جنین را از نزدیک بررسی کنند.
این رویان آزمایشگاهی توانست مقدار کافی از هورمونی را که در بدن زنان باردار تولید میشود، آزاد کند. هورمونی که بررسی میزان آن در خون نتیجه تست بارداری را مشخص میکند. در مورد این رویان، نتیجه تست بارداری مثبت بود.
محققان موسسه علوم ویزمن در اسرائیل پس از موفق شدن در رشد دادن جنین موش در آزمایشات قبلی خود، مدل کاملی از رویان انسان را از سلولهای بنیادی تولید شده در آزمایشگاه ساختند.
هدف پژوهشگران این است که بتوانند از نظر اخلاقی آنچه را که در مراحل اولیه بارداری اتفاق میافتد، بدون آزمایش روی جنین‌های واقعی انسان مطالعه کنند.
مدل توسعه یافته به دست این تیم، مجموعه‌ای از سلول‌هاست که نمی‌توانند به یک فرد تبدیل شوند.
این رویان هنوز یک انسان نیست و نمی‌تواند به یک انسان تبدیل شود زیرا این مدل مصنوعی نمی‌تواند با موفقیت در دیواره رحم کاشته شود.
رویان معمولا از هفته‌های ۹ تا ۱۲ بارداری جنین در نظر گرفته میشود. زمانی که تمام سیستم‌ها و اندام‌های اصلی خود را دارد و کاملا به عنوان یک انسان قابل تشخیص است.
مدل رویان مصنوعی دارای تمام عناصری بوده که انتظار می‌رود یک رویان ۱۴ روزه انسان از جمله جفت، کیسه زرده، غشاها و سایر بافت‌های خارجی داشته باشد.
بسیاری از موارد سقط جنین و نقایص مادرزادی در روزهای اول بارداری اتفاق میافتد که در حال حاضر اطلاعات کمی در مورد آن وجود دارد.
پروفسور جیکوب هانا که این تیم تحقیقاتی را رهبری میکند، گفته است: «مشکل در ماه اول بارداری است. در هشت ماه باقی مانده جنین عمدتا رشد زیادی دارد.»
به گفته او، ماه اول هنوز تا حد زیادی مانند یک جعبه سیاه است: «مدل رویان انسان حاصل از سلولهای بنیادی ما روشی اخلاقی و قابل دسترس برای بررسی این جعبه سیاه ارائه می‌دهد. این روش رشد یک جنین واقعی انسانی، به ویژه چگونگی ظهور معماری بی‌نظیر آن را تقلید میکند.»
تا کنون مدلهای جنین انسان دقیق نبوده‌‌اند زیرا حاوی انواع سلولهایی هستند که برای رشد جنین حیاتی‌اند؛ از جمله سلولهایی که جفت و غشاء را می‌‌سازند.
همچنین مدلهای قبلی نتوانستند بیشتر از ۱۴ روز رشد کنند.
محققان اسرائیلی به جای اسپرم و تخمک، از سلولهای بنیادی ساده استفاده کردند. آن‌ها این سلول‌ها را دوباره برنامه‌ریزی کردند تا به آن‌ها توانایی تبدیل شدن به هر نوع بافتی را در بدن بدهند.
این مرحله همان روز هفتم رویان طبیعی انسان است، یعنی نزدیک به زمانی که رویان میتواند در دیواره رحم لانه گزینی کند.
در این تحقیق از مواد شیمیایی برای تشویق سلولهای بنیادی به منظور تبدیل شدن به چهار نوع سلول مورد نیاز برای ساختن رویان استفاده شده است:
- سلولهای اپی‌بلاست که تبدیل به رویان میشوند.
- سلولهای تروفوبلاست که به جفت تبدیل میشوند.
- سلولهای هیپوبلاست که تبدیل به کیسه زرده حمایتی میشوند.
- سلولهای مزودرم خارج رویانی که بخشی از کیسه آمنیوتیک میشوند.
حدود ۱۲۰ سلول با یک نسبت دقیق با هم مخلوط شده‌اند که در کل این سلول‌ها حدود ۰/۰۱ (یک صدم) میلی‌متر اندازه‌گیری شده است.
در روز چهاردهم تنها یک درصد از این مخلوط به طور خودکار تکثیر و در حدود دو هزار و ۵۰۰ سلول ایجاد کرده‌اند که این میزان نیم میلی‌متر اندازه‌گیری شده است.
با این حال ۹۹ درصد باقی سلول‌ها رشد نکرده‌اند.
محققان امیدوار بودند با مطالعه مدل رویان به علل سقط جنین در روزهای ابتدایی بارداری پی ببرند اما پاسخ به این سوال در حالی که ۹۹ درصد از مخلوط سلولی نتوانست خود را تکثیر کند، دشوار خواهد بود.
پروفسور هانا گفت: «رویان یک موجودیت خود‌ران است. نیازی نیست به او بگوییم چگونه رشد کند. فقط باید پتانسیل رمزگذاری شده داخلی آن را آزاد کنیم.»
این مهم است که در ابتدا انواع مناسب سلول‌ها با هم ترکیب شوند که می‌‌توانند از سلولهای بنیادی ساده که هیچ محدودیتی برای رشد ندارند مشتق شوند. هنگامی که این ترکیب ایجاد شد، خود مدل رویان می‌گوید: «شروع برای رشد!»
سپس مدل رویان تا زمانی که بتوان آن را با رویان طبیعی ۱۴ روز پس از لقاح مقایسه کرد، رشد کرده است.
در اکثر کشورها، مطالعه بر روی رویان در ۱۴ روز اول پس از لقاح غیرقانونی است.
از سوی دیگر محققان تاکید کرده‌اند تولید حاملگی واقعی از مدلهای رویان انسانی غیراخلاقی، غیرقانونی و غیرممکن است. این به این دلیل است که وقتی ۱۲۰ سلول خودشان را تکثیر می‌‌کنند، از نقطه‌ای فراتر می‌‌روند که در آن یک رویان میتواند با موفقیت در دیواره رحم کاشته شود.
پروفسور هانا به گاردین گفت: «یکی از مواردی که مدل رویان میتواند برای آن استفاده شود، تولید اندام برای پیوند است.»
از سلولهای پوستی افراد بیمار می‌‌توان برای تولید رویان‌های مدل استفاده کرد که پس از یک یا دو ماه، می‌‌توانند اندام‌هایی را رشد دهند که از آن‌ها برای پیوند به بیماران استفاده شود.
این تحقیق روز پنج‌شنبه ۱۶ شهریور در مجله Nature منتشر شد.