بابک زنجانی، متهم ردیف اول بزرگ‌ترین پرونده فساد نفتی در تاریخ ایران، حدود ۹ سال پس از اینکه به اعدام محکوم شد، از سوی علی خامنه‌ای عفو شد.
۱۳ مهر ۱۳۹۴، جلسه سوم دادگاه پرونده فساد بزرگ نفتی، در شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب تهران با قرائت کیفرخواست متهم در جریان بود. بابک زنجانی در این جلسه سرحال‌تر از دو جلسه پیشین بود. گاهی هنگام قرائت کیفرخواست سر خود را به سمت دو متهم دیگر، مهدی شمس‌زاده و حمید فلاح هروی می چرخاند و می‌خندید. در بدو ورود به دادگاه با یکی از وکلای حاضر در جلسه سلام و احوال‌پرسی کرد. وکیل به او گفت امیدوارم بعد از پایان دادگاه، هم تو بخندی و هم مردم. زنجانی پاسخ داد «همه می‌خندیم، شک نکنید.»
حالا اصغر جهانگیر، سخنگوی قوه قضاییه اعلام کرده که «با توجه به همکاری‌هایی که زنجانی در طول زندان کرد و بیش از ۱۰ سال در حبس است، اموال این فرد در خارج کشور شناسایی شد و با اعزام کارشناسان مربوطه ارزیابی‌ها انجام شد و پس از بازگشت اموال به کشور و با گزارش مقامات ذی‌صلاح در خصوص استرداد اموال، درخواست عفو بابک زنجانی توسط دادگستری مطرح و از ریاست قوه در اجرای دادنامه درخواست شد و با تایید ایشان و موافقت رهبری، حکم اعدامش نقض و تبدیل به ۲۰ سال حبس شد.»
بابک زنجانی که بود و چه کرد؟
بابک زنجانی، متولد ۲۱ اسفند ۱۳۵۲، متهم ردیف اول یکی از بزرگ‌ترین پرونده‌های فساد در تاریخ ایران است. او خود مدعی بود در دوره سربازی راننده رییس وقت بانک مرکزی بوده و از این طریق به دلالی ارز برای بانک مرکزی مشغول شده است. روایتی که البته بانک مرکزی آن را تکذیب کرده است. آنچه مشخص است او از طریق برخی روابط، همکاری خود را با قرارگاه خاتم‌الانبیای سپاه آغاز کرد.
پیش‌تر زنجانی در فعالیت‌هایی مانند تولید اسپری خوش‌بوکننده در جزیره کیش، تجارت پوست دباغی شده گوسفند (سالامبور) و صادرات آن و بعدتر جابه‌جا کردن پول بین کشورها فعال بود. خودش گفته بود: «در نخستین کانتینری که به ترکیه فرستاد هر سالامبور برایش نیم دلار تمام شد، اما آن‌ها را در ترکیه به ۱۹ تا ۲۰ دلار فروخت.»
اصل ماجرا اما از زمانی آغاز شد که در سال ۱۳۸۶، رستم قاسمی، سردار سپاه، فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا شد و از طریق واسطه‌هایی با بابک زنجانی آشنا شد.
در جلسات دادگاه پرونده فساد نفتی، از «ا. و. د» به عنوان حامی و معرف بابک زنجانی به مجموعه‌های سپاه نام برده شد. نامی که در دادگاه به اختصار بیان شد، کسی جز احمد وحید دستجردی، مدیرعامل پیشین بنیاد تعاون سپاه و قائم‌مقام سابق وزیر دفاع نبود.
آشنایی زنجانی و رستم قاسمی به همکاری قرارگاه خاتم و زنجانی ختم شد. بابک زنجانی در تامین قطعات ساخت پل و جرثقیل برای قرارگاه خاتم‌الانبیا فعال شد و این همکاری با مشارکت در ساخت پل صدر تهران در دوره شهرداری محمدباقر قالیباف ادامه پیدا کرد.
پرونده فساد نفتی؛ بابک، رستم و رفقا
همکاری بابک زنجانی با وزارت نفت جمهوری اسلامی از سال ۱۳۸۹ آغاز شد. آن زمان تحریم‌های فروش نفت ایران، راه صادرات مهم‌ترین منبع درآمد حکومت ایران را سد کرده بود و علی خامنه‌ای دستور دور زدن تحریم‌ها را صادر کرد. بابک زنجانی پس از تجربه جابه‌جا کردن پول برای قرارگاه خاتم‌الانبیای سپاه و خرید برخی تجهیزات سخت‌افزاری، وارد عرصه فروش نفت شد.
زمانی که در سال ۱۳۹۰، رستم قاسمی بر کرسی وزارت نفت نشست، بابک زنجانی مهم‌ترین مهره وزارت نفت برای فروش نفت ایران شد. بعدتر او بانکی اسلامی «FIIB» را در مالزی خریداری کرد تا نقل و انتقال پول نفت فروش رفته و پرداخت‌های وزارت نفت به پیمانکاران خارجی را نیز از این طریق انجام دهد.
او همچنین یک شبکه صرافی در امارات متحده عربی و تاجیکستان در کنار بانک مالزی راه‌اندازی کرده بود تا به تکمیل این شبکه مالی کمک کند. او در این دوران، ال‌سی‌های زمان‌دار قرارگاه خاتم‌الانبیای سپاه را از طریق بانک‌های ملی و ملت دریافت می‌کرد و در خارج از کشور از طریق شبکه مالی خودش نقد کرده و کمیسیون می‌گرفت.
سکوی پرتاب بابک زنجانی اما به یک مصوبه با امضای سه وزیر و رییس بانک مرکزی دولت احمدی‌نژاد باز می‌گشت. مصوبه روز هفتم تیر سال ۱۳۹۱ با امضای حسینی، وزیر اقتصاد، غضنفری، وزیر صمت، رستم قاسمی، وزیر نفت و محمود بهمنی، رییس کل بانک مرکزی در دولت دهم و واریز ۱۴.۵ درصد منابع ارزی حاصل از فروش نفت به حساب بانک «FIIB»، آغاز ماجرایی شد که بزرگ‌ترین پرونده فساد نفتی ایران تا آن روز را رقم زد.
زنجانی پیش از اینکه مصوبه طلایی اعضای دولت احمدی‌نژاد برای واریز پول به شبکه بانکی‌اش را دریافت کند نیز خریدار نفت ایران بود. در واقع او نفت را با قیمتی نازل از وزارت نفت می‌خرید و با درصدی سود، آن را به شرکتی در امارات و مجموعه‌هایی در چین می‌فروخت و بخشی از نفت را هم در انبارهای اجاره‌ای در چین، دپو می‌کرد.
او همزمان با راه‌اندازی بانک اسلامی خود در مالزی، اقدام به راه‌اندازی شعبه‌ای از شرکت «اس‌تی‌تی‌بنکرز» در منطقه لابوان مالزی کرد که این شرکت طرف قرارداد اصلی شرکت نیکو (وابسته به وزارت نفت) و شرکت نفتی اچ‌کی و طبق گزارش بانک مرکزی و کیفرخواست دادگاه، محل اصلی صدور «پیام سوئیفت جعلی» بوده است.
نماینده حقوقی شرکت ملی نفت در سومین جلسه محاکمه علیرضا زیباحالت منفرد، به ماجرای ثبت شرکت در منطقه لابوان اشاره کرده بود.
سیف‌الله جشن‌ساز، مدیرعامل وقت شرکت نیکو مستقر در سوئیس و کمال دانشیار معاون او، از اصلی‌ترین چهره‌های نفتی بودند که تحت مدیریت رستم قاسمی، در این دوران با بابک زنجانی همکاری می‌کردند.
بر اساس کیفرخواست دادستانی تهران علیه بابک زنجانی، او در لوزان سوئیس با سیف‌الله جشن‌ساز دیدار کرده بود.
همچنین علیرضا زیباحالت منفرد، معروف به جعبه سیاه زنجانی، در پنجمین جلسه دادگاه خود از جلسات مشترک خودش، بابک زنجانی و مسئولان شرکت نیکو در سوئیس، از جمله جشن‌ساز خبر داد.
مهدی شمس‌زاده، متهم ردیف دوم پرونده هم در جلسه هفتم دادگاه، از نقش جشن‌ساز و مدیران شرکت نیکو در شکل‌گیری این فساد بزرگ سخن گفته بود.
در یک و سال و نیم پایانی دولت احمدی‌نژاد، بابک زنجانی در کنار تحویل گرفتن برخی محموله‌های نفتی برای فروش روی آب‌های آزاد، ۱۴.۵ درصد از فروش نفت را هم دریافت کرد. دریافتی‌هایی که در نهایت منجر به بدهی دو میلیارد و ۹۶۷ میلیون و ۵۰۰ هزار یورویی او به وزارت نفت شد.
در همان دوران بود که زنجانی با هولدینگ اقتصادی خود، شرکت «سورینت قشم»، هواپیمایی قشم ایر را خرید.
در ساخت چند فیلم سینمایی سرمایه‌گذاری کرد و باشگاه راه آهن تهران را به مالکیت خود درآورد. در کنار این‌ها، تعداد پرشماری ملک و شرکت در تهران، لواسان، قشم و جزیره کیش خرید. زنجانی همچنین اقدام به خرید شرکت هواپیمایی «انور ایر» در کشور ترکیه کرد.
تغییر دولت اما کاسبی زنجانی را از سکه انداخت. محمود احمدی‌نژاد جای خود را به حسن روحانی داد. بیژن زنگنه به عنوان وزیر نفت خواستار بازپرداخت مبالغی شد که به حساب بانک مالزی زنجانی واریز شده بود.
البته حاشیه‌های زنجانی صرفا به همکاری با وزارت نفت محدود نمی‌شد.
بازداشت رضا ضراب، تاجر ایرانی و همسر وقت ایبرو گوندش، خواننده معروف در ترکیه در اواخر آذر ۱۳۹۲، نام بابک زنجانی را نیز به میان آورد. این پرونده علیه برخی فعالان اقتصادی، تاجران سرشناس ترکیه و فرزندان سه وزیر دولت اردوغان، اتهاماتی چون پرداخت رشوه، تبانی در مناقصه‌ها و تشکیل شبکه فساد مالی به چشم می‌خورد. همان زمان گمانه‌هایی مطرح شد که نشان می‌داد طرف حساب مالی ضراب، بابک زنجانی بوده است. تجارت طلا و جابجایی پول‌های بانک‌های تحریم شده ایران، بخشی از این رسوایی مالی در ترکیه بود.
تنها چند ماه پیش از بازداشت، بابک زنجانی خود را «بسیجی اقتصادی» خواند و انتشار تصویرش در جت شخصی و اسلحه به دست در کنار «حسن میرکاظمی، معروف به رعیت»، از نیروهای لباس شخصی نزدیک به سپاه، از جمله بمب‌های خبری آن روزها بود.
بازداشت بسیجی اقتصادی نظام
در نهایت و پس از کش و قوس فراوان بین دولت روحانی و بابک زنجانی، این میلیاردر نفتی در روز ۹ دی ۱۳۹۲ بازداشت شد. بعدتر اسحاق جهانگیری، معاون اول دولت حسن روحانی گفت که «اگر کسی پیدا شد که بتواند فردی را حتی در دنیا معرفی کند که یک دلار از بابک زنجانی بیشتر پول برده، از مردم ایران عذرخواهی می‌کنم.»
در فاصله زمانی حدودا دو ساله بین بازداشت و برگزاری دادگاه، مقامات وقت دولت و نمایندگان مجلس، اطلاعاتی جسته و گریخته از پرونده را فاش می‌کردند. مهر ۱۳۹۴ دادگاه بابک زنجانی آغاز شد و پس از ۲۶ جلسه، ۱۶ اسفند سال ۱۳۹۴، محسنی اژه‌ای، سخنگوی وقت قوه قضاییه جمهوری اسلامی اعلام کرد: «بابک زنجانی و دو متهم دیگر پرونده فساد مالی و نفتی، بنا به حکم صادر شده دادگاه بدوی، به عنوان مفسدفی‌الارض شناخته شده و به اعدام محکوم شدند.»
او افزود: «متهمان پرونده علاوه بر اعدام به رد مال در حق شاکی یعنی شرکت نفت، به جزای نقدی محکوم شدند.»
۲۶ دی سال ۱۳۹۵ نیز اعلام شد علیرضا زیباحالت منفرد، جعبه سیاه بابک زنجانی بازداشت شده است. او که متهم بود بخشی از اموال بابک زنجانی را در مالزی و بعدتر در جمهوری دومینیکن در اختیار دارد، به ایران مسترد و در نهایت به ۲۰ سال حبس محکوم شد.
بعدتر، حکم مهدی شمس‌زاده و حمید فلاح هروی، متهم ردیف دوم و سوم پرونده که هر دو سابقه همکاری با نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی را داشتند، در دیوان عالی کشور نقض و در شعبه هم‌عرض به ۲۰ سال حبس تغییر کرد. حکم زنجانی اما در دیوان عالی کشور تایید شد.
در حکم بابک زنجانی‌بندی وجود داشت که تاکید می‌کرد «اگر او در بازگرداندن اموال و بدهی وزارت نفت همکاری کند، می‌تواند مستحق دریافت تخفیف در مجازات شود.»
در این سال‌ها بخش‌هایی از اموال داخلی او مانند چند منزل مسکونی، باشگاه راه آهن تهران، هواپیمایی قشم ایر و… توقیف و مبالغ آن در اختیار وزارت نفت قرار گرفت.
اعدام می‌شود، اعدام نمی‌شود
مقامات قضایی درباره باقی مانده بدهی او به وزارت نفت هیچگاه عدد و رقم مشخصی را اعلام نکردند اما در تمام این سال‌ها، سخنان ضد و نقیضی در خصوص همکاری کردن یا نکردن او بر زبان آوردند و نظر واحدی در خصوص اجرا شدن یا نشدن حکم اعدام او نداشتند.
۲۷ تیر ۱۳۹۷، محمدجعفر منتظری، دادستان وقت کل ایران گفت: «حکم بابک زنجانی، اعدام است و او قطعا اعدام می‌شود.»
۲۷ آذر ۱۳۹۷، هادی صادقی، معاون فرهنگی وقت قوه قضاییه گفت که «مردم نباید برای اجرای حکم اعدام بابک زنجانی عجله کنند چراکه قوه قضاییه نمی‌خواهد سرنخ این اموال را در خارج از کشور گم کند و باید تمام اموال مورد اختلاس بیت‌المال بازگردد، سپس حکم اعدام این متهم اجرا شود.»
آذر ماه سال ۱۳۹۸، غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی وقت قوه قضاییه گفت: «زنجانی بدهی خود را بدهد، اعدام نمی‌شود.»
۲۵ تیر ۱۴۰۰، احمد مرتضوی مقدم، رییس دیوان عالی کشور گفت: «ممکن است اگر همکاری کند مورد عفو قرار گیرد یا تخفیف بگیرد.»
مهر ۱۴۰۲ محمدرضا یزدی، رییس دبیرخانه ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی درباره وضعیت بابک زنجانی گفت: «در این هفته هیاتی به یکی از کشورهای همسایه سفر خواهند داشت تا پول‌هایی که در آن کشور هست را راستی‌آزمایی کنند. چنانچه این موارد تعیین تکلیف شود، بدهی این فرد تسویه می‌شود و قاعدتا مطابق حکمی که صادر شده تخفیفاتی برای او قائل خواهند شد.»
محمدرضا یزدی، فردی است که در جریان دادگاه زنجانی از او با عنوان «م. ی» معاون اقتصادی وقت وزارت اطلاعات نام برده شد و اعلام شده بود «اقدامات زنجانی را زیر نظر داشته و از سوی این نهاد امنیتی، در کنار زنجانی بوده است.»
۱۰ بهمن ۱۴۰۲، مسعود ستایشی، سخنگوی قوه قضاییه گفته بود: «زنجانی به علت اخلال در نظام اقتصادی به اعدام و رد مال محکوم شده و اقداماتی درباره رد مال انجام داده و اقدامات قوی‌تری در جهت رد مال در دست انجام است و هرگاه لازم تشخیص داده شود، حکم اعدام نیز انجام می‌شود.»
رییس قوه قضاییه: بابک زنجانی بدهی خود را پرداخت کرد
۳۰ بهمن ۱۴۰۲، غلامحسین محسنی اژه‌ای گفت: «اموال بابک زنجانی در خارج از کشور، در نتیجه تلاش‌ها و مجاهدت‌های همه بخش‌های ذیربط، شناسایی و به تهران منتقل شد و بنا بر کارشناسی‌های اولیه، این اموال، کفافِ بدهی‌ها و خسارت‌های او خواهد بود.»
مقامات وزارت نفت و قوه قضاییه هرگز جزئیات و میزان بدهی باقی مانده و اموال مسترد شده را بیان نکردند. در همان روز ۳۰ بهمن ۱۴۰۲، محسنی اژه‌ای تصریح کرد: «در آذر ۱۳۹۵ دیوان عالی، رأی اعدام را اِبرام و تأیید کرد، البته با این قید که اگر محکوم علیه کلیه اموال را مسترد گرداند می‌تواند از ارفاقات ذیل ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی بهره‌مند شود.»
متهم محکوم به اعدام آزاد می‌شود؟
ظاهرا امروز همان روز موعود عفو و تخفیف است. سخنگوی قوه قضاییه گفته است علی خامنه‌ای با عفو بابک زنجانی موافقت کرده و حکم او از اعدام، به ۲۰ سال حبس بدل شد است.
رسول کوهپایه زاده، وکیل بابک زنجانی گفته «با عنایت به اینکه بیش از ۱۰ سال از مدت گذراندن مدت حبس می‌گذرد مطابق قوانین و مقررات موکل امکان بهره‌مندی از آزادی مشروط را داراست و دوران تحمل زندان به پایان رسیده است.»
همزمان اما مرکز رسانه قوه قضاییه اعلام کرده «بابک زنجانی عفو منجر به آزادی نشده، مجازات او به دلیل همکاری در بازگرداندن اموال تخفیف داده شده است و او باید ۲۰ سال را تحمل کند.»
در همین سال‌ها اما گزارش‌هایی از خروج بابک زنجانی از زندان منتشر شده که قوه قضاییه همواره آن را تکذیب کرده است.
۱۱ بهمن ۱۴۰۲، حسین بهمن‌آبادی، دبیر جمعیت گفتمان انقلاب اسلامی، با اشاره به پرونده فساد نفتی بابک زنجانی و صدور حکم اعدام برای او، به «دیده‌بان ایران»، گفته بود: «زنجانی الان اصلا زندان نیست و می‌توانم این قضیه را اثبات کنم.»
به هر روی چه بابک زنجانی آزاد باشد چه در زندان، امروز همان روزی است که او در جلسه سوم دادگاهش مژده آن را داده بود؛ روزی که قرار بود هم او بخندد هم مردم. امروز او می‌خندد اما مردمی که زیر فشار اقتصادی له می‌شوند، نه.
حامیان بابک زنجانی هم نشان دادند «سنبه پر زوری» دارند. نه نامشان افشا شد و نه شریک دیرینه‌شان اعدام. حامیانی که روز اول مهر ۱۳۹۵، عباس جعفری دولت‌آبادی، دادستان وقت تهران درباره آن‌ها گفته بود: «بابک زنجانی بخش کوچکی از کوه یخ فساد است و باید با پشتیبانان او برخورد شود.»